Who will take responsibility?
A male patient of 65 years from a humble background brought to the ICU of a public hospital with a complaint of cardiac problem. The patient was put on oxygen support but suddenly at around 10.30 AM he suffered heart arrest, his heart and breathing stopped. The doctors on duty revived his heart by performing CPR (cardiopulmonary resuscitation) for 3-5 minutes but his breath was not returned, therefore there was urgent need of intubation into patient’s airway to supply direct oxygen to the lungs via a ventilator. He has no son therefore his married daughter brought him to the hospital. She was called immediately and asked for her consent for the intubation. But a poor and illiterate lady couldn’t understand the need of inserting pipe into the airway and questioned how then her father would eat. The doctor on duty explained that without intubation he won’t survive as his breathing has stopped. If she doesn’t give consent her father would die and she may instead worrying for his food carry the dead body. The lady was neither saying yes nor no, instead asked when was his father brought he was conscious and was talking well. What has happened to him after the treatment? The team of doctors were worrying because they were losing golden minutes. After persuasion for 10-15 minutes she put her thumb mark on the paper of granting consent. But as soon as the team was about to intubate, her elder sister arrived and said no to the procedure. She was also illiterate and didn’t understand the need for the intubation. The younger sister joined the voice of the elder and both held up the procedure once again. Meantime, the patient had another heart arrest. He was revived once again with CPR. One team of doctors and brothers were busy in getting the intubation set and ventilator ready and couple of doctors were explaining the seriousness of the moment to the illiterate sisters. At last they put their thumbs mark on the paper. It took almost 25-30 minutes in getting consent of the illiterate relatives.
The patient was intubated, oxygen pumped in the lungs directly, iv fluids and injections infused and the monitor displayed BP and other vital parameters in range. Whether his own breathing will respond to the machine breathing or not is a matter of destiny. At that moment the doctors succeeded in buying time to his life line but what about those 25-30 golden minutes lost in taking consent of the relative of the patient.
Is it a procedural lacuna in the system of saving a life in which medically literate doctors have to explain and convince the medically illiterate relatives of the patient for granting their consent for life saving procedure? Luckily the team of doctors was present in this case to revive the patient. But do we have sufficient set up and staff to attend emergencies in the duty changing hours, night shifts and weekends? One senior doctor told me that the ICU could be recording more deaths in very early in the morning when the staff on duty is drowsy and if the chalked oxygen pipe goes unnoticed, the patient on oxygen support may die.
The case has brought out social weakness too. The patient has no son, has three daughters, all married. Two of his illiterate daughters brought him to the hospital but their husbands were away. In absence of a male member, the ladies had no idea to how to respond to the queries of the doctor. When the nurse on the desk asked one of the ladies, can’t you sign. ‘My father was poor and therefore we couldn’t go to school but went for labour’, she replied. It is good that welfare State and public institutions are attending free health care needs of the poor. But what about the traumatic condition of the poor senior citizens without son living in backward society? India is growing fast economically but seems silent on social reforms.
Punamchand
5 March 2025
NB: The patient died therafter at 3.30 PM same day. He was brought in critical condition with very low hemoglobin. The procedure prescribed for taking consent of the relative is a safety guard to the doctors against medicoleagl cases.
Wednesday, March 5, 2025
Monday, March 3, 2025
सवितृःगायत्री
सवितृःगायत्री
गायत्री मूलतः वेदों का छंद है। ८-८-८ अक्षरों (कुल २४ अक्षर) के त्रिपद गायत्री छंद में कुल २४५६ ऋचाएँ श्रुत की गई है। जिसे हम गायत्री मंत्र कहते हैं वह ऋग्वेद की मूल ऋचा (३.६२.१०) त्रिपद है। तत्स॑वि॒तुर्वरे॑ण्यं॒ भर्गो॑ दे॒वस्य॑ धीमहि । धियो॒ यो न॑: प्रचो॒दया॑त् ॥ इसमें ॐ और यजुर्वेद के अध्याय ३६.३ में भूर्भुवः स्वः जोड़कर चतुष्पद गायत्री मंत्र रचाया है। इस मंत्र के ऋषि विश्वामित्र हैं और देवता सविता हैं।
सुबह सूर्योदय से पहले सूर्य की लाल रश्मियों से सुशोभित पूर्वी आकाश को सविता कहते है। इस रश्मियों का वरण तन और मन दोनों को तंदुरुस्त एवं बुद्धि प्रदान करता है। सही बुद्धि अच्छे कर्मों को बढ़ावा देती। मन को भी सविता माना गया है जिसमें परमात्मा की चैतन्य शक्ति अनवरत प्रवाहित है।इस प्रवाह का सात्विक उपयोग कर कोई भी मनुष्य अपने जीवन को उन्नत बना लेता है।
मंत्र संदेश है। जीवन जीने का मार्गदर्शन है। उसके अनुसार चलें तो फ़ायदा बाक़ी रट्टा तो तोते को सीखाओ तो वह भी मारेंगे। सविता देव की उपासना करें और उसकी रश्मियों के तेज से बढ़ी बुद्धि के द्वारा सत्कर्म की और प्रशस्त हो।
पूनमचंद
३ मार्च २०२५
એ પોપટ
એ પોપટ
નાનપણમાં બાળવાર્તા સાંભળેલી. એક પોપટ આળસું, કામ ધંધો કંઈ કરે નહીં અને ઘરના રોટલે ધિન્તાક કરે. છેવટે પોપટી માંએ તેને ઘર બહાર કાઢી મૂક્યો. પોપટ તો દૂર ચાલ્યો ગયો. ત્યાં આંબાવાડિયું આવ્યું એટલે તેમાં રોકાઈ ગયો. આંબે મોર આવે, કેરી આવે, પોપટને તો મજા પડી ગઈ. તેને થયું લાવ મારી માવડીને કહેવડાવું કે પોપટ ભૂખ્યો નથી, પોપટ તરસ્યો નથી, પોપટ આંબાની ડાળ, પોપટ સરોવરની પાળ, પોપટ કાચી કેરી ખાય, પોપટ પાકી કેરી ખાય, પોપટ ટહુકા કરે. તેણે ગાયોના ગોવાળને વિનંતી કરી કે તેની માડીને સંદેશો આપી આવે કે પોપટ ભૂખ્યો નથી, પોપટ તરસ્યો નથી, પોપટ આંબાની ડાળ, પોપટ સરોવરની પાળ, પોપટ કાચી કેરી ખાય, પોપટ પાકી કેરી ખાય, પોપટ ટહુકા કરે. પરંતુ ગોવાળ કહે મારી ગાયોને એકલી મૂકી ન જવાય. તેણે પોપટને શાંતવના આપવાં એક ગાય ભેટ આપી. પછી તો ભેંસ ચરાવનારાએ ભેંસ, બકરી ચરાવનારાએ બકરી, ઘેટાં ચરાવનારાએ ધેટું, ઘોડા ચરાવનારાએ ઘોડો, ઊંટ ચરાવનારાએ ઊંટ, હાથી ચરાવનારાએ હાથી ભેંટ આપ્યો. એમ એક પછી એક બધાં પોપટને ભેટ આપતાં ગયા. પોપટે તે બધાંને વેચી ખૂબ બધાં પૈસા મળ્યાં તેનાં દાગીના ઘડાવી પહેર્યા અને સોનાના સિક્કા બધાં પાંખમાં ભરી પોતાની માં ને જાતે ખુશીના સમાચાર આપવા નીકળી પડ્યો. માં ના દરવાજે આવી તેણે અવાજ કર્યો. બારણાં ઉઘાડો, ઢોલિયા ઢળાવો, શરણાઈઓ વગડાવો. પરંતુ રાત પડી ગઈ હતી તેથી ચોરની બીકે ના માંએ દરવાજો ખોલ્યો કે ના બહેને. પોપટ પછી દાદીને ઘેર ગયો. દાદીએ દરવાજો ખોલી તેને મીઠા લાડથી વધાવ્યો. પોપટે પાંખો ખોલી દાદી સામે ધન ઠલવ્યું અને દાદીને માંડીને બધી વાત કરી. પછી સવાર પડી એટલે માં, બહેન, કુટુંબીઓ ભેળાં થયાં અને પોપટ ધન કમાઈ પાછો આવ્યો તે જાણી ખૂબ રાજી થયાં. તેને અભિનંદન આપ્યાં. તેના ઓવારણાં લીધાં અને તેની ખૂબ જ આગતા સ્વાગતા કરી. સૌએ મજા કરી.
પોપટ આમ તો મોજીલું પક્ષી. તેની ગ્રહણ શક્તિ ઊંચી અને માણસના અવાજની નકલ કરી બોલવામાં ફાવટ તેથી મનુષ્ય જાતિનું પ્રિય પક્ષી. પઢો રે પોપટ રાજા રામનો. રાજાનો પોપટ, બે પ્રેમીઓનો પોપટ, પાંજરાનો પોપટ, એવાં પોપટના ઘણાં રૂપ. બળકોને તો તે ખૂબ જ ગમે. પોપટ-મિઠ્ઠુ કરી પાંજરાના પોપટને રમાડવા બાળકોમાં હોડ જામે. પરણેલી મહિલાઓને તો પોપટ એટલો ગમે કે સાડીઓની ભાતમાં મોર અને પોપટ ન હોય તો તેવી સાડી ન ગમાડે. તોરણે પોપટ, માંડવે પોપટ, રંગોળીમાં પોપટ. પોપટીયા ભાત એટલે ખુશહાલી અને જાહોજલાલીની નિશાની.
પોપટની ગ્રહણ શક્તિ અને બોલાવે તેમ બોલવાની આદતને કારણે જ કેટલીક વાર આજ્ઞાંકિત સેવક ને માલિકનો પોપટ કે આજ્ઞાંકિત પતિને પત્નીનો પોપટ કહી નવાજવામાં આવે છે. લાડમાં બગડેલાં બાળકને પણ માંનો પોપટ કે દાદીનો પોપટ કહેવાય છે. પહેલાં તો જમાઈ ચશ્માવાળો હોય તો સાસરીમાં તેનું નામ પોપટલાલ પડી જતું. વધારે પુસ્તક વાંચેલો પતિ વધારે કેળવાયેલો હોય તેથી પતિનો આજ્ઞાંકિત થતાં વાર નહીં લાગતી હોય. પરણેલી સ્ત્રીઓ આ કારણે તો સાડીમાં પોપટ ભાત નહીં ગમાડતી હોય? નાકના આકાર પરથી કોઈક પોપટલાલ નામ સહન કરી લે પરંતુ પત્નીનો પોપટલાલ કહે તો કેટલાક પતિના પતિપણાના અહંકારને ચોટ પહોંચતી. આપણે ત્યાં પણ માં ના લાડ લડાવેલા કે દાદીના લાડ લડાવેલા કે પત્નીએ પોપટ બનાવેલા પોપટ જરૂર જોવા મળતા હશે.
થોડા દિવસ પહેલાં ઉંઝા ગયેલો. ત્યાં ઉમિયા માતાના મંદિરે પોપટો ઉડતા જોયાં. ત્યાંના પોપટોને સાકરિયા ચણવાની આદત. મંદિરની દિવાલે આવીને બેસે અને કોઈ હથેળીમાં સાકરિયા રાખી ધરે તો હથેળીમાં આવી સાકરિયું ચણી જાય. ઉંઝાના પોપટો સાકરિયા ખાઈ ખાઈને ક્યારેક એટલા ધરાઈ જાય કે પછી સાકરિયા ભરેલો હાથ હોય તો પણ તેની સામે નજર ન કરે.
વાર્તાના પોપટને તો કામ કર્યા વિના ધન મળી ગયું પરંતુ આ જગતમાં કમાયા વિના કોઈનું ભલું થતું નથી. એટલે પોપટ બનો તેનો વાંધો નહીં પરંતુ પુરુષાર્થ કરવાનું ન ભૂલશો.
કેટલાક માણસો વળી દેખાય પોપટ જેવા પણ નીકળે સૂડા (પોપટ જેવું પક્ષી, મીઠું બોલી છેતરે). લોકગીતમાં તેથી જ ગવાયું “હે અલ્યા પોપટ જોણીને મેં તો પોંજરું ઘડાયું લ્યા સૂડલા, એ સૂડલા,સૂડલા,સૂડલા તારી બોલી મને મેઠી મેઠી લાગે..” પોપટની કરો મોજ પણ સૂડલાથી રહો સાવધાન.
પૂનમચંદ
૩ માર્ચ ૨૦૨૫